Παιχνίδια με την τράπουλα…

Από την Contessa

Αγωνία, βίδα , πρέφα, δηλωτή, μπουρλότ, μπλόφα, μπρίτζ, μπιρίμπα, κουν καν, πόκερ, τριάντα ένα…. και δεκάδες άλλα είναι παιχνίδια που παίζονται με τραπουλόχαρτα!

Έχετε αναλογιστεί  πόσες φορές έχουμε πιάσει στα χέρια μας μέχρι σήμερα ένα τέτοιο ζωγραφισμένο χαρτί;

Αυτή η σειρά των φύλλων έχει τη δική της ιστορία. Εμείς από την άλλη έχουμε εξοικειωθεί μαζί τους είτε γιατί μας αρέσει να παίζουμε παιχνίδια είτε γιατί θέλουμε να μάθουμε τα μελλούμενα …

Η λέξη τράπουλα προέρχεται από την ιταλική λέξη «trappola», που σημαίνει «παγίδα» και «δόλος»...

Η τράπουλα αποτελείται από τα παιγνιόχαρτα ή χαρτιά ή τραπουλόχαρτα και προήλθε από το ιταλικό παιχνίδι  «ταρόκ» ή «ταρόκο», που παιζόταν με χοντρά τετράγωνα ή παραλληλόγραμμα χαρτιά με αριθμημένες φιγούρες τόσο για ψυχαγωγία, όσο και για κερδοσκοπία.

Τέσσερις χώρες και λαοί ερίζουν για την πατρότητα της τράπουλας και των παιγνιοχάρτων. Δεδομένου ότι τα παιγνιόχαρτα πρέπει να είναι σύγχρονα ή σχεδόν σύγχρονα με την ανάπτυξη των γραφικών τεχνών και, βεβαίως, σε κάθε περίπτωση, σχετίζονται λογικά με αυτές, όλοι οι λαοί στους οποίους κατά καιρούς έχει αποδοθεί η επινόηση των τεχνών –τεχνικών αυτών, έχουν, αντίστοιχα, διεκδικήσει και την τράπουλα.

Ως πιο ανίσχυρη κρίνεται η άποψη περί Αράβων. Οι Aραβες πράγματι συνέβαλαν στη διάδοση κάποιων μορφών τράπουλας, πιθανόν να επέφεραν αλλαγές σ’ αυτές, αλλά δεν ήταν αυτοί που εφηύραν την τράπουλα.

Πιθανότερη απ’ αυτήν φαίνεται η άποψη ότι τα παιγνιόχαρτα εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στην Αίγυπτο σε ανύποπτο χρόνο, έχοντας επάνω τους θρησκευτικές απεικονίσεις. 

Την άποψη αυτή ασπάζονται περισσότερο οι αποκρυφιστές, που μάλιστα θεωρούν ότι η εφεύρεση των τραπουλόχαρτων χρονολογείται πριν από τον έντυπο λόγο (ακόμα και, αόριστα, «χίλια χρόνια προ Χριστού»), ότι η τράπουλα ήταν η πρώτη μορφή «βιβλίου» και ότι τα τραπουλόχαρτα, στη μορφή που είχαν τότε, αποτύπωναν συμβολικά την αρχέγονη γνώση, αποτελούσαν ένα μέρος της λατρείας του Αιγυπτίου θεού ΤΟΘ και με τη βοήθειά τους μπορούσε να προβλεφθεί η μοίρα των ανθρώπων και το μέλλον τους, να δοθούν συμβουλές προς αυτούς και να εξηγηθεί η θέληση των θεών. 

Οι υποστηρικτές αυτής της άποψης θεωρούν ότι αυτά τα αρχέγονα «Φύλλα της Τύχης» ή «Τάροκ» αποτελούν τον «πνευματικό πρόγονο» όλων των τραπουλόχαρτων και ότι η πιο αυθεντική μορφή τους διασώθηκε ως «Τάροκ των Βοημών» και ήδη ως τράπουλα με την ονομασία «Ταρώ του Τοθ».

Ακόμα πιο πιθανή, πάντως, κρίνεται η άποψη ότι επινοήθηκαν μεταξύ 9ου και 10ου αιώνα στην Ινδία και είχαν πολεμικές αναπαραστάσεις. Η περί Ινδίας άποψη ενισχύεται από την ομοιότητα που παρατηρείται μεταξύ των συμβόλων των πρώτων ευρωπαϊκών τραπουλόχαρτων και των συμβολικών ινδουιστικών παραστάσεων. Κατά τους υποστηρικτές της άποψης αυτής, η λέξη «ναϊμπ», που εκφράζει την χαρτοπαιξία, στην ινδοστανική, σημαίνει «υπολοχαγός», κάτι που μας θυμίζει την ορολογία του σκακιού, από το οποίο, σύμφωνα με κάποιους, πιθανόν να προήλθε η τράπουλα.

Στις ημέρες μας ο τύπος της δεσμίδας των παιγνιοχάρτων που έχει επικρατήσει είναι ο γαλλικός, που αποτελείται από 52 φύλλα και συνιστά τη “τράπουλα” ή “κοντσίνα” (όπως ονομάζεται και ένα από τα σπουδαιότερα παιχνίδια που παίζονται μ’ αυτήν). 

Τα 52 τραπουλόχαρτα, στα οποία προστίθενται και δύο φύλλα με την εικόνα του Αρλεκίνου ή Ερμού ή “Τζόκερ”, διαιρούνται σε δύο χρώματα (μαύρο και κόκκινο) των 26 φύλλων και κάθε χρώμα σε δύο διαφορετικά είδη. Έτσι διαμορφώνονται τέσσερις διαφορετικές σειρές από 13 φύλλα η καθεμία, οι εξής: Κόκκινα Καρρό (τετράγωνα), Κόκκινες Κούπες (καρδιές), Μαύρα Σπαθιά (τριφύλλια) και Μαύρες Πίκες (μπαστούνια). Από τα 13 φύλλα, τα 10 παριστάνουν αριθμούς από το 1 ως το 10 και τα άλλα τρία “φιγούρες” και συγκεκριμένα τον Ρήγα (βασιλέα με γενειάδα), την Ντάμα (γυναίκα ή κορίτσι) και τον Βαλέ ή Φάντη.

Στα περισσότερα παιχνίδια χρησιμοποιείται όλη η δεσμίδα των 52 φύλλων, σε ορισμένα η “μικρή δεσμίδα”, που αποτελείται από 32 φύλλα και προκύπτει μετά την αφαίρεση των φύλλων 2,3,4,5 και 6 καθεμιάς από τις τέσσερις σειρές. Υπάρχουν παιχνίδια που παίζονται με 34, 40 ή 48 φύλλα, αλλά και με δύο ή περισσότερες δεσμίδες (π.χ. μπακαράς, μπεζίκι, κουμ καν κ.λπ.)

Είναι αξιοσημείωτο, πάντως, ότι σε μια τράπουλα υπάρχουν:

• 52 φύλλα, όσες και οι εβδομάδες του χρόνου
• 13 φύλλα κάθε «χρώματος» (φυλής), όσες και οι εβδομάδες μιας εποχής ή όσοι οι σεληνιακοί μήνες
• 4 «χρώματα» (φυλές), όσες και οι εβδομάδες του μήνα
• 12 φιγούρες, όσοι και οι μήνες του χρόνου

Ίσως αυτή η σύμπτωση να μην είναι τυχαία, αλλά να σχετίζεται με τη χρήση της τράπουλας για μαντικούς σκοπούς και πρόβλεψη του μέλλοντος (περί των οποίων παρακάτω).

Οι φιγούρες

Στη διάρκεια εμφανίστηκαν αρκετές παραλλαγές αλλά τελικά επικράτησε το γαλλικό «σύστημα»  (french pak), που έχει τις ρίζες του στη Γαλλία του 16ου αιώνα, γι΄αυτό και οι φιγούρες παριστάνουν ενδυμασίες εκείνης της εποχής.

Σύμφωνα με αυτό οι φιγούρες αποτελούνται από,  βασιλιάδες, ιππότες και υπηρέτες, ενώ αργότερα προστίθενται και οι βασίλισσες, με αποτέλεσμα η τρίτη σημερινή φιγούρα, ο βαλές, να πάρει χαρακτηριστικά και του ιππότη και του υπηρέτη.

Οι φιγούρες δεν είναι τυχαίες αλλά αναφέρονται σε συγκεκριμένες ιστορικές ή μυθικές μορφές. Έτσι οι ρηγάδες είναι οι: Καρλομάγνος (ρήγας κούπα), Ιούλιος Καίσαρας (ρήγας καρό), Μέγας Αλέξανδρος (ρήγας σπαθί), Δαβίδ (ρήγας μπαστούνι).

Οι τέσσερις ντάμες είναι: η Παλλάδα Αθηνά (ντάμα μπαστούνι), η Ιουδήθ (η γενναία Εβραία που σκότωσε τον Ολοφέρνη), η Αρζίν (Argine, μάλλον αναγραμματισμός του regina=βασίλισσα) και η Ραχήλ (σύζυγος του Ιακώβ).

Τέλος οι τέσσερις βαλέδες είναι: ο Έκτορας (βαλές καρό), ο Λάνσελοτ, ο Οζιέ και ο Λαϊρ.



Ελληνική τράπουλα

Η παλαιότερη γνωστή ελληνική τράπουλα χρονολογείται στο 1822 και σ’ αυτήν οι τέσσερις ρηγάδες απεικονίζονται με τις μορφές των Αλέξανδρου Υψηλάντη, Οδυσσέα Ανδρούτσου, Γεωργάκη Ολύμπιου και Γεωργίου Καντακουζηνού.